Węgry

Powierzchnia: 93 030 km²

Ludność: 9 849 000 (2015)

Najwyższy szczyt: Kékes 1 014 m n.p.m

Najdłuższa rzeka: Dunaj 417 km

Stolica: Budapeszt

Język urzędowy: węgierski

Data wstąpienia do Unii Europejskiej: 1 maja 2004

GEOGRAFIA:

Węgry są położone w Europie Środkowej. Graniczy z Austrią, Słowacją, Ukrainą, Rumunią, Serbią, Chorwacją i Słowenią. Brak dostępu do morza. Węgry są niemal w całości położone na równinie, która przecina wiele rzek między innymi Dunaj. Posiadają bardzo żyzne gleby zwane czarnoziemami. Ponad połowę obszarów Węgier zajmują gospodarstwa. Na północy kraju znajdują się pasma górskie. Węgry mają klimat kontynentalny. Oznacza to, że lata bywają bardzo upalne, temperatury przekraczają czasem nawet 35^OC. Zimy z kolei są mroźne, śnieg leży tu czasem nawet przez 30-40 dni. Bywa tu tak zimno, że nawet Dunaj czasem zamarza.

Fauna i flora

Pierwotna roślinność Węgier została silnie przekształcona. Naturalną roślinność tworzyły lasostepy i lasy bukowe w górach. W wyniku niszczenia lasostepów i lasów rozprzestrzeniły się stepy. Często spotykane zwierzęta: sarny, jelenie, dziki, zające i wiewiórki. Węgry to raj dla osób, które lubią obserwować ptaki. Na Węgrzech występują bardzo rzadkie gatunki ptaków między innymi drop zwyczajny, trzmielojad zwyczajny czy gadożer zwyczajny. Również występują: żurawie, czaple, kaczki, bażanty. Rzeki i jeziora są bogate w różne gatunki ryb.

Podział administracyjny

Podział administracyjny Węgier jest trzystopniowy. Obszar państwa jest podzielony na komitaty (odpowiadająca polskiemu województwu), które dzielą się na powiaty, a te na gminy.

Ustrój polityczny

Węgry są republiką parlamentarną. Władzę sądowniczą stanowią sądy, a nad zgodnością ustaw z konstytucją czuwa Trybunał Konstytucyjny. Prawo wyborcze przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat. Prezydent wybierany jest na 5 lat. Kandydat na prezydenta musi mieć minimum 35 lat.

Struktura narodowościowa

Węgrzy-96%

Romowie-2%

Niemcy-1%

Inni-1%

Wyznania religijnie

katolicy-50%

kalwini-15 %

inni-1%.

ateiści-34%

Moneta

Walutą monetarną na Węgrzech jest Forint skrót HUF. Waluta ta pojawiła się po raz pierwszy w XIII. wieku. Monety w obiegu: 5, 10, 20, 50, 100, 200 forintów. Banknoty: 500, 1000, 2000, 5000, 10000, 20000 forintów.

Wymiana:

forint węgierski – złoty polski złoty polski – forint węgierski

1 HUF=0.01 PLN 1 PLN=72.30 HUF

100 HUF=1 PLN 100 PLN=723.00 HUF

1000 HUF=10 PLN 1000 PLN=72300.00 HUF

Przemysł

Na Węgrzech występują stosunkowo różnorodne, choć mało zasobne złoża surowców mineralnych. Najważniejsze z nich: złoża boksytu, węgla, gazu ziemnego oraz gorące źródła wód leczniczych.

Rozwinięty jest przemysł elektromaszynowy i spożywczy. Węgry są jednym z największych w Europie producentów odbiorników radiowych i mają znaczący udział w produkcji lodówek i zamrażarek.

Rolnictwo

Aż 65 % powierzchni kraju zajmują użytki rolne. Uprawia się pszenicę, kukurydzę, jęczmień, owies, żyto, buraki cukrowe, słoneczniki, ziemniaki, winorośl, pomidory, papryka, cebula, kapusta oraz tytoń. Hoduje się bydło domowe, świnię domową i owce. Symbol węgierskiego rolnictwa to papryka, której Węgry są ważnym producentem.

TURYSTYKA

Budapeszt to nie tylko stolica Węgier, ale również jedno z najurokliwszych miast Europy. Dunaj dzieli je na dwie część: Budę i Peszt.

Budynek parlamentu w Budapeszcie – jeden z symboli stolicy Węgier i całego kraju. Położony nad Dunajem, w dzielnicy Peszt, jest jednym z największych gmachów parlamentów narodowych na świecie. Ma 268 m długości i 123 m szerokości. Budowa trwała od 1885 do 1904, choć pierwsze posiedzenie odbyło się już w 1896.

Zamek Królewski w Budapeszcie– kompleks budynków pałacowych na Wzgórzu Zamkowym w Budapeszcie.

Kościół Macieja – nieopodal zamku wznosi sie gotycki kościół ze strzelistą mozaikową wieżą. Jest to niewątpliwie jedna z najpiękniejszych budowli stolicy, a niegdyś kościół koronacyjny węgierskich królów.

Most Łańcuchowy – najstarszy most Budapesztu, łączący Budę z Pesztem, uznawany za symbol miasta. Zbudowany w latach 1839-1849. O długości 380 m. Mostu strzegą lwy.

Baszta Rybacka – to jeden z ulubionych zakątków mieszkańców Budapesztu. Zwłaszcza zakochanych, ze względu na bajkową romantyczność budowli. Zespół basztowy rozciąga się pomiędzy zamkiem a kościołem Macieja. Niegdyś stanowił on siedzibę cechu rybackiego, który w średniowieczu bronił tej części miasta przed atakami wroga, u jego podnóży zaś znajdował się targ rybny – stąd nazwa baszty. Z murów budowli rozciąga się wspaniały widok na Dunaj z koronkowym gmachem Parlamentu.

Wielka Synagoga w Budapeszcie– największa w Europie czynna synagoga. Synagoga ma 75 metrów długości i 27 metrów szerokości. Została zbudowana w latach 1854-1859.

Bazylika Św. Stefana – imponująca świątynia wzniesiona w XIX wieku. Bazylika przy placu św. Stefana w Peszcie. Wnętrze zachwyca bogatymi zdobieniami i wspaniałymi mozaikami, tu też spoczywa cenna dla Węgrów relikwia – prawica św. Stefana, pierwszego króla Madziarów, przechowywana w podziemnym relikwiarzu. Na wieży kościelnej o wysokości 96 m zawieszono olbrzymi 9 tonowy dzwon.

Węgierska Opera Państwowa -opera wzniesiona w latach 1875–1884. Budynek stanowi przykład stylu neorenesansowego II połowy XIX w.

Góra Gellerta – to wzgórze o wysokości 235 metrów. Znajdujące się w Budapeszcie.

Eger – to miasto na Węgrzech. To właśnie stąd pochodzi słynne „Bycza Krew”, świetne czerwone wino, którego można skosztować w słynnej Dolinie Pięknych Kobiet. Atrakcją dla turystów są liczne piwnice winne ze stołami wystawionymi na zewnątrz, z cygańską muzyką i typowymi węgierskimi zakąskami. Ruiny twierdzy są do oglądania, zwiedzić też należy klasycystyczną katedrę, pałac arcybiskupi, a także wejść na szczyt minaretu, skąd podziwiać można piękny widok. W Eger jest również wspaniałe, od dawna rozbudowywane kąpielisko z łaźnią parową i basenami o różnych temperaturach wody 28-32^OC.

Minaret w Egerze – wieża, stojącą na placu utworzonym na skrzyżowaniu czterech ulic, otacza ogrodzenie wykute z żelaza. Z trzech dobrze zachowanych węgierskich minaretów jest najwyższy i w najlepszym stanie. Udostępniony do zwiedzania. Wieża ta mierzy 40 metrów.

Bazylika w Egerze – główna świątynia archidiecezji jagierskiej na Węgrzech. Została wzniesiona w latach 1831-1837. Kopuła katedry jest bogato zdobiona i wysoka na 40 metrów.

Miszkolc- to trzecie co do wielkości miasto Węgier, położone w północno-wschodniej części Węgier. W mieście warto odwiedzić między innymi muzeum, ruiny gotyckiej twierdzy, kościoły gotyckie i barokowe. Miszkolc jest też uzdrowiskiem ze źródłami mineralnymi (słynne kąpieliska). Synagoga w Miszkolcu została zbudowana w latach 1856-1862 w stylu neoromańskim.

Pecz – to piąte co do wielkości miasto Węgier, położone w południowej części kraju. Warto w Peczu odwiedzić liczne muzea, katakumby wczesnochrześcijańskie pochodzące z. IV wieku, katedrę z kryptą. najstarszy uniwersytet na Węgrzech, pierwszą węgierską bibliotekę publiczną, teatr narodowy, ogród zoologiczny, wieża telewizyjna. Cmentarz wczesnochrześcijański w Peczu został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Tokajski region winiarski– region winiarski w północno-wschodnich Węgrzech. Tokajski region winiarski został oficjalnie ustanowiony w 1737. O wspaniałym smaku tutejszych win decydują łagodny i ciepły klimat.

Hollókő– to wieś na Węgrzech, która obecnie pełni funkcję skansenu. Hollókő to jedyna wioska na Węgrzech, która wraz z jej naturalnym otoczeniem w 1987 r. została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wioskę otacza Park Przyrody Hollókő o powierzchni 141 hektarów. Na wzgórzach Cserhát, które otaczają wioskę, wznoszą się ruiny zamku z XIII wieku. Zamek został prawie w całości odrestaurowany i od 1996 roku udostępniony zwiedzającym. W jego wnętrzach są organizowane wystawy tematyczne, przedstawienia teatralne i turnieje rycerskie.

Jezioro Balaton – jest zarówno największym jeziorem Węgier jak i Europy Środkowej. Jezioro jest stosunkowo płytkie, największa głębokość wynosi 11m. Balaton jest centrum turystyki i rekreacji. Średnia temperatura wody w lecie wynosi około 23° C. Inne atrakcje turystyczne to m.in.: żeglowanie, wędkarstwo oraz zwiedzanie okolicznych terenów. Nazwa Balaton oznacza mniej więcej „błotniste jezioro” i ponieważ Węgry nie mają dostępu do morza – jezioro często nazywane jest „węgierskim morzem”.

Park Narodowy Hortobágy – założony w 1973 roku na Wielkiej Nizinie Węgierskiej, pierwszy węgierski park narodowy. Zajmujący powierzchnię 82 tys. hektarów park, jest również największym węgierskim parkiem narodowym o spójnym obszarze. W 1999 roku Park Narodowy Hortobágy został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Park Narodowy Krasu Węgierskiego – leży w północnej części Węgier przy granicy ze Słowacją. Od 1985 r. stanowi park narodowy, który chroni przede wszystkim zjawiska krasowe. W 1995 r. jaskinie Parku Narodowego Krasu Węgierskiego oraz Parku Narodowego „Kras Słowacki” zostały zapisane na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

KULTURA I SZTUKA

Miklós Barabás – był węgierskim malarzem, malującym przede wszystkim portrety. Już za życia był cenionym malarzem portretowym, jego realistyczne obrazy wisiały w wielu bogatych węgierskich domach. Żył w XIX wieku.

Vilmos Aba-Novák – był węgierskim malarzem i grafikiem. W 1937 otrzymał nagrodę na Biennale w Wenecji. Malował obrazy i freski charakteryzujące się monumentalną kompozycją oraz agresywną kolorystyką. Żył na przełomie XIX i XX wieku.

László Bíró – węgierski wynalazca i dziennikarz. Przypisuje mu się wynalezienie długopisu w dzisiejszej formie. Żył w na przełomie XIX wieku i XX wieku.

János Irinyi – węgierski chemik. Jako student wynalazł i opatentował nowe ulepszone zapałki, zapalające się bez głośnego wybuchu typowego dla stosowanych w tym czasie zapałek. Żył w XIX wieku.

Ányos István Jedlik – był węgierskim fizykiem i wynalazcą. Żył w XIX wieku. W 1829 skonstruował silnik na prąd stały. W 1861 skonstruował prądnicę. Zajmował się nie tylko fizyką, lecz także chemią i medycyną, gdzie przyczynił się znacząco do leczenia cholery, m.in. dając chorym do picia nieznaną na Węgrzech wodę gazowaną czy szprycer – mieszaninę wina z wodą mineralną. W 1841 r. jego urządzenie znalazło zastosowanie w pierwszej na Węgrzech wytwórni wody sodowej.

Wolfgang von Kempelen– baron węgierski, inżynier, fizyk, radca dworu cesarzowej austriackiej Marii Teresy. Opracował m.in. system fontann w parku pałacu Schönbrunn, projekt kanału łączącego Dunaj z Adriatykiem, skonstruował przyrząd do pisania dla niewidomych, lalkę potrafiącą wymawiać słowa i zdania. Sławę uzyskał jako twórca Mechanicznego Turka. Żył na przełomie XVIII i XIX wieku.

Tivadar Puskás – węgierski fizyk i wynalazca. Jednym z jego wynalazków była centrala telefoniczna, którą zbudował w 1878 w Bostonie. W 1879 zbudował pierwsze w Europie centrale telefoniczne w Paryżu i Budapeszcie. Zmarł w wieku 49 lat w Budapeszcie.

József Petzval – matematyk, fizyk i wynalazca, jeden z twórców współczesnej optyki geometrycznej i podstaw konstrukcji obiektywów. W 1840 roku skonstruował obiektyw Petzvala, opracował także lornetkę operową. Żył w XIX wieku.

CIEKAWOSTKI

Kuchnia

Potrawy kuchni węgierskiej charakteryzują się dużą ilością tłuszczu, cebuli, śmietany i papryki. Papryka jest ważnym składnikiem dania, przyprawą, dekoracją i surówką. Czerwona, zielona, żółta o strąkach tępych zaokrąglonych, spiczasto- trójkątnych i bardzo długich w formie skręconej spirali, daje szeroki wybór dla podniebienia i dla oka. Każda odmiana ma nieco inny smak i ostrość. Na całym świecie kuchnia węgierska kojarzy się przede wszystkim z papryką.

Gulyásleves – zupa gulaszowa

Gęsta zupa z kawałkami mięsa wołowego. Przyprawiona papryką, jedzona jako samodzielne danie.

Pörkölt – gulasz węgierski

Gulasz spożywa się na Węgrzech pod dwoma postaciami. Oryginalnym jest tylko i wyłącznie zupa gulaszowa, na bazie, której powstały późniejsze odmiany zwane pörkölt, paprikás i tokány. Gotując zupę należy pamiętać, że głównymi jej składnikami obok mięsa są papryka i pomidory.

Lángos – langosz

To charakterystyczny, pieczony na oleju placek, stanowiący bardzo popularną węgierską przekąskę.

Halászlé – zupa rybna

Narodową węgierską potrawą rybną. Gotowana zwykle w kociołku, odmiennie w zależności od regionu kraju, zawsze składa się z podstawowych trzech składników: ryby, cebuli i papryki. Podawana z chlebem.

Borjúpaprikás – paprykarz cielęcy

Podawany często z kluskami

Tokány – tokań

Przyrządzane z mięsa, krojonego w wąskie paski, z dodatkiem wędliny, grzybów, pomidorów, przyprawianego papryką, pieprzem i majerankiem.

Lecsó – leczo

Potrawa węgierska, znana także na Słowacji, Ukrainie, w Niemczech, Czechach, Austrii i Izraelu, rodzaj ragoût warzywnego z pomidorów i świeżej papryki duszonych na smalcu z dodatkiem wędzonej słoniny i z podsmażoną na złocisty kolor cebulą.

Tort Dobosa

Nazwa pochodzi od węgierskiego kucharza Józsefa Dobosa. Przygotowywany z ciasta biszkoptowego, kremu czekoladowego i karmelu.

Naleśniki a la Gundel

Forma słodkich naleśników, charakterystyczne danie kuchni węgierskiej. Gundel to cienkie naleśniki, podawane tradycyjnie w formie tortu, a często samodzielnie (jak inne naleśniki). Są przekładane masą orzechową, rodzynkami i oblewane sosem czekoladowym.

Tokaj

Białe wino wytwarzane w północno-wschodnich w rejonie winiarskim o nazwie Tokaj. Najbardziej znane są tokaje słodkie, deserowe.

Pálinka

Rodzaj owocowej brandy bądź wódki produkowanej tradycyjnie w krajach Kotliny Panońskiej. Produkowana jest z owoców lub ich wytłoczyn: śliwy, gruszy, jabłoni, moreli, czereśni lub morwy.

Törley– węgierskie wino musujące.

Święta:

15 marca – Święto Narodowe Węgier – węgierskie święto państwowe, obchodzone co roku jako upamiętnienie rewolucji węgierskiej z 1848 roku.

20 sierpnia – Dzień Św. Stefana – węgierskie święto państwowe . Poświęcone jest pierwszemu królowi Węgier.

23 października- Dzień Republiki – święto upamiętniające wybuch powstania węgierskiego 1956 roku.

1 stycznia-Nowy Rok

Wielkanoc –święto ruchome

1 maja-Święto Pracy

1 listopada-Dzień Wszystkich Świętych

25 grudnia- Boże Narodzenie

Różne ciekawe informacje

-Średnia długość życia Węgra wynosi 77 lat

-Kostka Rubika została wynaleziona przez węgierskiego architekta Ernő Rubik w 1974 roku

-Długopis został wynaleziony przez węgierskiego wynalazcę László Bíró w 1938

-Na Węgrzech występuje ponad 200 odmian motyli

-Słynny magik, specjalista od niemożliwych ucieczek Houdini był Węgrem

-Chart węgierski to rasa psa, pochodząca z Węgier

-Gończy węgierski to rasa psa, należąca do grupy psów gończych. Rasa ta pochodzi z Węgier

-Narodowe zwierzę to mityczny ptak turul.

Turul to nazwa mitycznego ptaka, prawdopodobnie sokoła, który miał przyprowadzić lud Madziarów w miejsce obecnych Węgier.

Tańce ludowe

Czardasz – taniec pochodzenia węgierskiego. Narodowy taniec węgierski. Metrum jest parzyste 2/4. Czardasza cechują przyspieszenia, zmiany dynamiczne, rytmy punktowane, synkopy.

Hajduk – taniec pochodzenia węgierskiego, rozpowszechniony w Polsce w XVI wieku. Pierwsze znane zapisy muzyczne tego tańca znajdują się w pochodzącej z połowy XVI w. Taniec w żywym tempie o parzystym metrum. Tempo często ulega różnym zmianom, muzycy zazwyczaj dostosowują się do tancerza.

Sporty na Węgrzech

Sporty popularne wśród Węgrów to piłka nożna, piłka wodna, piłka ręczna. Na igrzyskach olimpijskich w Londynie w 2012 roku, Węgrzy zdobyli złote medale w pływaniu, kajakarstwie, lekkiej atletyce i gimnastyce. Inne sporty, które uprawiają Węgrzy: szermierka, boks, pięciobój nowoczesny i szachy.
Święte pochodzące z Węgier

Św. Kinga (ur.1234- zm.1292) – patronka Polski i Litwy. Kinga pochodziła z węgierskiej rodziny królewskiej Arpadów. Do Polski przybyła mając 5 lat i została zaręczona z 13-letnim księciem krakowsko-sandomierskim Bolesławem, synem Henryka Brodatego i Grzymisławy. Razem wychowywali się na dworze w Sandomierzu, a gdy Kinga ukończyła 12 lat zawarli małżeństwo. Księżna, która od dziecka pragnęła całkowicie poświęcić się Bogu, skłoniła w 1246 r. męża Bolesława, do wspólnego złożenia ślubu czystości. Ślubowanie odbyło się w katedrze na Wawelu przed biskupem Prandotą. Przyjmuje się, że Kinga dzięki sprowadzeniu górników węgierskich w 1251 r. doprowadziła do uruchomienia pierwszego szybu solnego w Bochni. W roku następnym Bolesław, który otrzymał przydomek Wstydliwy, oddał Kindze w wieczyste posiadanie ziemię sądecką i wspólnie ufundowali klasztor klarysek w Starym Sączu. Pobożność Kingi skierowana była na Chrystusa i umiłowanie Matki Bożej. W rok po śmierci męża, w 1280 r., wstąpiła do klasztoru klarysek w Starym Sączu, razem z młodszą przyrodnią siostrą Jolentą, zwaną Jolantą, również owdowiałą. Według tradycji klaryska Kinga przyczyniła się do wprowadzenia pieśni, pacierzy i chóralnego śpiewu sióstr w języku polskim. Zmarła po długiej chorobie 24 lipca w klasztorze w Starym Sączu. Jan Paweł II kanonizował bł. Kingę w 1999 r. w Starym Sączu. Święto patronalne wypada 24 lipca.
Św. Elżbieta z Turyngii (ur. 1207- zm. 1231 w Marburgu) -patronka Niemiec i Węgier. W 1211 r. zabrano ją do Turyngii, gdyż miała zostać zaręczona z następcą tamtejszego hrabiego, Ludwikiem. Dziewczynka wychowywała się na dworze turyńskim. Zamieszkała na zamku Wartburg koło Eisenach. W wieku 14 lat Elżbieta została żoną. W 1227 r. Elżbieta rządziła Turyngią w imieniu męża jako regentka, gdy ten przebywał na piątej wyprawie krzyżowej. Nie zaakceptowana przez braci zmarłego małżonka opuszcza Wartburg. Zamieszkała wtedy w Marburgu. Oddała się wychowaniu swoich dzieci, modlitwie, uczynkom pokutnym i miłosierdziu. Jej kierownikiem duchowym i spowiednikiem był najpierw franciszkanin Rudiger, następnie surowy i twardy norbertanin Konrad z Marburga, słynny kaznodzieja i inkwizytor na Niemcy. Pod wpływem Konrada Elżbieta na jego ręce złożyła ślub wyrzeczenia się świata. Elżbieta mogąc korzystać z rodzinnych dóbr materialnych założyła w Marburgu szpital, któremu patronował św. Franciszek Prawdopodobnie w roku 1228 przyjęła jako pierwsza tercjarka w Niemczech franciszkański habit. Ostatnie lata swojego krótkiego życia spędziła w skrajnym ubóstwie i wyrzeczeniu. Ojciec Konrad polecił jej nawet odprawić służące, które służyły Elżbiecie od wczesnego dzieciństwa. Oddała się wówczas posłudze chorych i ubogich. Zmarła w nocy z 16 na 17 listopada 1231 r. w Marburgu. Sława jej świętości była tak wielka, że na jej grób zaczęły przychodzić pielgrzymki. Po 4 latach Grzegorz IX 27 maja 1235 r. ogłosił uroczyście Elżbietę świętą.

Słowniczek

Podstawowe zwroty:

Nie mówię po węgiersku – Nem beszélek magyarul

Jestem Polakiem – Lengyel vagyok

Czy mówi Pan po angielsku? – Beszél angolul?

tak – igen

nie – nem

kiedy – mikor

kto – ki

co – mi

na lewo – balra

na prawo – jobbra